ΛΟΓΟΠΑΙΔΕΙΑ

Η δυναμική της Ομάδας  και η Συμβολή της στη

Γλωσσική Ανάπτυξη  Παιδιών

 Πρώιμη Λογοπαιδική Παρέμβαση στη Γλωσσική Εξέλιξη Παιδιών από 2 έως 6 ετών

Η γλωσσική ανάπτυξη και εξέλιξη ξεκινάει από το πρώτο έτος, παρόλο που το παιδί γενικά επικοινωνεί με διάφορους άλλους τρόπους από τη βρεφική ηλικία.  Ο ρυθμός της ανάπτυξης αυτής αρχίζει να επιταχύνεται, για τα κορίτσια συνήθως από 1,5 έτους και τα δε αγόρια από 2 ετών. Όσο περισσότερα γλωσσικά ερεθίσματα δέχεται από το στενό και ευρύτερο περιβάλλον, τόσο περισσότερο αναπτύσσεται το φάσμα κατανόησης και αντίληψης του παιδιού. Η ενεργή συμμετοχή του παιδιού σε έναν κόσμο πλούσιο σε εικόνες, εμπειρίες και βιώματα το βοηθά να διευρύνει σταδιακά τις ικανότητες του στην αναγνώριση εννοιών, να μαθαίνει ονομασίες αντικειμένων και να αποκτά γνώσεις με τρόπο φυσικό, με μόνο κίνητρο την περιέργεια και την ανάγκη για επικοινωνία.

Οι προϋποθέσεις για την ομαλή εξέλιξη της επικοινωνίας και γλωσσικής ανάπτυξης ενός παιδιού, πέρα από την ψυχοσωματική υγεία του, είναι:

·         Καλό οικογενειακό περιβάλλον πλούσιο σε αγάπη και φροντίδα.

·         Μεγάλη προσφορά σε γλωσσικά ερεθίσματα, καταστάσεις, δοκιμασίες και δυνατότητες εξερεύνησης του περιβάλλοντός του από το ίδιο.

·         Εκμάθηση, εξάσκηση και ανάπτυξη των αισθήσεων,  των ικανοτήτων συγκέντρωσης, μίμησης, συνεργασίας και συμπεριφοράς.

Η εξέλιξη των ικανοτήτων του παιδιού σε ειδικότερους τομείς της γλωσσικής ανάπτυξης, όπως είναι η άρθρωση, ο εμπλουτισμός λεξιλογίου, η δημιουργία προτάσεων, η έκφραση και η σωστή δόμηση του λόγου, δεν είναι πάντα ομαλή. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το παιδί στις πρώτες του επικοινωνιακές προσπάθειες, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα, έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην αυτοπεποίθηση του παιδιού, την ψυχοσυναισθηματική του εξέλιξη, και στις επικοινωνιακές και κοινωνικές του δεξιότητες, που σχετίζονται άμεσα με την ομιλία και την έκφραση. Οι δεξιότητες αυτές είναι τα βασικά εργαλεία που θα επηρεάσουν αργότερα τη σχολική του απόδοση.

Οι πρώτες σοβαρές δοκιμασίες εμφανίζονται σε ένα παιδί, όταν ηλικιακά εντάσσεται μέσα σε ομάδα, είτε αυτή λέγεται βρεφονηπιακός σταθμός είτε νηπιαγωγείο. Εκεί γνωρίζει ένα διαφορετικό, μη οικείο περιβάλλον, στο οποίο καλείται να λειτουργήσει μέσα στην ομάδα, μέσω της λεκτικής επικοινωνίας, με το λόγο. Πολλές φορές, η προσαρμογή του δεν είναι  τελείως ανώδυνη. Φαινόμενα όπως άρνηση σε συμμετοχή ομαδικών παιχνιδιών ή εργασιών, αδυναμία ή φοβίες για σύναψη φιλικών σχέσεων εμφανίζονται συχνά. Όταν δε συνοδεύονται από λεκτικές και επικοινωνιακές αδυναμίες π.χ. αδυναμία άρθρωσης λέξεων, μη κατανοητό λόγο, δημιουργούν επιπλέον προβλήματα στον ψυχοσυναισθηματικό τομέα με αρνητικές επιπτώσεις στην ομιλία και στη μαθησιακή και κοινωνική συμπεριφορά.

Η ομάδα όμως,  προσφέρει  μία δυναμική, η οποία όταν χρησιμοποιηθεί  σωστά και δημιουργικά,  μπορεί να κάνει θαύματα  στην ανάπτυξη και εξέλιξη της επικοινωνίας του παιδιού.  Παράγοντες,  όπως η συνεργασία, ο συναγωνισμός,  η άμιλλα, η χαρά της συμμετοχής στα  διάφορα γλωσσικά παιχνίδια με τα άλλα παιδιά, επιδρούν εποικοδομητικά. Σταδιακά, οι φοβίες ή αναστολές που αφορούν την έκφραση εξαλείφονται, και τονώνεται η αυτοπεποίθησή του παιδιού, που αναζητά και βιώνει τη χαρά και την ευχαρίστηση της επικοινωνίας.  Ο αγώνας  που δίνει κάθε παιδί για την κατάκτηση της γλώσσας, είναι μεγάλος και δύσκολος, και το παιδί χρειάζεται κάθε δυνατή στήριξη και βοήθεια που μπορεί να του προσφερθεί, για να κατακτήσει το σημαντικότερο εργαλείο που θα του επιτρέψει να λειτουργήσει σε έναν κόσμο που βασίζεται στην επικοινωνία. Εδώ ισχύει απόλυτα το ρητό , “ Το προλαμβάνειν καλύτερον του θεραπεύειν”.

Η ανάπτυξη της γλωσσικής επικοινωνίας δεν είναι μία ανώδυνη και εύκολη διαδικασία. Από την ηλικία των 2 ετών τα παιδιά καλούνται να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους με πάρα πολλές έννοιες, να αρθρώσουν σωστά τις λέξεις, να δημιουργήσουν κατανοητές προτάσεις και να τις ενώνουν σε σωστά δομημένο λόγο. Βασικά καλούνται, μέχρι την ένταξη τους στη σχολική εκπαίδευση, να μάθουν, να κατέχουν και να χρησιμοποιούν προφορικά σε μεγάλο βαθμό την ελληνική γλώσσα, χωρίς να έχουν τη βοήθεια του γραπτού λόγου. Συμπερασματικά, εμείς οι ενήλικες απαιτούμε πάρα πολλά και σε σύντομο χρόνο από τα παιδιά.

Γι’ αυτό και οι όποιες δυσκολίες παρουσιαστούν, ανάλογα με το βαθμό τους, στη γλωσσική τους εξέλιξη, είναι αναμενόμενες και κατανοητές. Όλοι μας σε κάποια περίοδο της ζωής μας περάσαμε από τα στάδια αυτά. Τα ποσοστά εμφάνισης προβλημάτων στην εξέλιξη της γλώσσας, εξαρτώνται από το αν είχαν την κατάλληλη γλωσσική βοήθεια κατά την απόκτηση της άρθρωσης όλων των φωνημάτων και αν τα εφάρμοσαν σωστά στην καθημερινή λεκτική επικοινωνία και συνομιλία  με τα άτομα του περιβάλλοντός τους.

Δυστυχώς όμως, ο χρόνος που διαθέτουν οι γονείς έχει μειωθεί σημαντικά. Ακούμε συχνά από πολλούς γονείς, που βλέπουν ότι η γλωσσική εξέλιξη των  παιδιών τους δεν είναι η αναμενόμενη, να λένε ότι «όταν θα ενταχθούν  σε ένα παιδικό σταθμό ή  νηπιαγωγείο, θα τα μάθουν».  Δεν φτάνει όμως πολλές φορές μόνο αυτό.

Φυσικά, η ομαδική αγωγή, ιδίως σε αυτές τις ηλικίες είναι πολύ σημαντική και έχει πολλά θετικά αποτελέσματα. Δεν μπορεί όμως να αντικαταστήσει το οικογενειακό περιβάλλον. Σημαντική είναι η συμβολή και η  βοήθεια της νηπιαγωγού προς την κατεύθυνση αυτή, αλλά είναι πολύ δύσκολο να επεξεργαστεί τόσους παράγοντες και να υποκαταστήσει και το λογοθεραπευτή, και το οικογενειακό περιβάλλον. Η γλωσσική αγωγή και πρόληψη είναι ένας πολύ ιδιαίτερος τομέας, ο οποίος με τις απαραίτητες επιστημονικές γνώσεις ενός ειδικού λογοθεραπευτή μπορεί να εφαρμοστεί μέσα στην ομάδα παιδιών με πολύ καλά αποτελέσματα, αν αποτελέσει μέρος ενός ειδικά διαμορφωμένου και σταθερού προγράμματος.

Οφείλουμε να τονίσουμε ότι με σωστή σωματική, νοητική και εγκεφαλική λειτουργία, η ομιλία βασίζεται σε τρείς παράγοντες: την αναπνοή, τη φώνηση και την άρθρωση.

Ποια είναι τα οφέλη της ένταξης ενός παιδιού σε ένα εξειδικευμένο πρόγραμμα αγωγής και πρόληψης, αρχίζοντας από την ηλικία των 2  έως 6 ετών;

·         Εκμάθηση και εκπαίδευση της σωστής άρθρωσης όλων των φωνημάτων

·         Εξάσκηση των φωνημάτων μέσα σε συμπλέγματα και πολυσύλλαβες λέξεις

·         Εμπλουτισμός λεξιλογίου και δημιουργία σωστά δομημένων προτάσεων

·         Έμμεση εκμάθηση και εξάσκηση του σωστού τρόπου αναπνοής και χρήση αυτής  στην παραγωγή φωνής(Τα παιδιά χρησιμοποιούν την  διαφραγματική αναπνοή).

·         Παραγωγή και εκπαίδευση φωνής, αναφορικά με την διάρκεια και χρήση στην  αυξομείωση έντασης  και μελωδίας στην ομιλία.

·         Προληπτική πρώιμη παρέμβαση για την αποφυγή εμφάνισης μεταγενέστερων  εκφραστικών δυσκολιών στις μικρότερες ηλικίες

·         Πρόληψη εμφάνισης προβλημάτων της ροής του λόγου και της ομιλίας

Αν είμαστε παρατηρητικοί, θα διαπιστώσουμε ότι πολλά παιδιά, ενώ φαίνεται γενικά να αρθρώνουν σωστά, όταν χρησιμοποιούν κάποια φωνήματα μέσα σε πολυσύλλαβες λέξεις ή σε συμφωνικά συμπλέγματα τα απαλείφουν ή τα προφέρουν λανθασμένα.

Θα πρέπει λοιπόν, κατά την διαδικασία μάθησης ενός φωνήματος, να σταθεροποιείται η άρθρωσή του παιδιού και να εκπαιδεύεται με όλους τους πιθανούς φωνητικούς συνδυασμούς και συμπλέγματα που θα συναντήσει.

Πολλοί είναι οι παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν ένα παιδί σε προβλήματα άρθρωσης και ομιλίας ακόμη και σε παιδιά χωρίς οργανικά ή λειτουργικά προβλήματα. Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε τους εξής παράγοντες:

•        Διατροφή και μάσηση,
•        Τρόπος κατάποσης και οι επιπτώσεις του στις γνάθους και δόντια
•        Ανατομία γνάθων
•       Οδοντοφυΐα
•       Λειτουργικότητα των αρθρωτών, ήτοι κινητικότητα της γλώσσας,της μαλακής υπερώας και της κάτω γνάθου,
•       Σύγκλιση οδοντοστοιχιών,

·         Προτεταμένοι κοπτήρες, λόγω λανθασμένης άρθρωσης,

·         Προγναθίες ή οπισθογναθίες

·         Οδοντικές ανωμαλίες(λόγω παρατεταμένης χρήσης πιπίλας ή κυρίως του δακτύλου, με πιθανή εμφάνιση  οδοντικού χάσματος)

Όλοι οι παραπάνω παράγοντες δημιουργούν αρθρωτικές δυσκολίες, που επηρεάζουν την ομιλία και την επικοινωνία του παιδιού γενικότερα, με αποτέλεσμα  το παιδί να συνηθίζει σε λανθασμένους τρόπους εκφοράς των λέξεων. Έχουμε επίσης πολύ συχνά παρατηρήσει παιδιά να εμφανίζουν προβλήματα ροής του λόγου και ομιλίας, όπως τραυλισμός και ταχυλαλίες, που συνήθως ανάγονται στα προαναφερθέντα αίτια. Όλα αυτά είναι δυνατόν να αποφευχθούν, όταν εντοπισθούν από την αρχή και το παιδί τύχει μιας έγκαιρης και κατάλληλης λογοπαιδικής αξιολόγησης και  αγωγής, με  αντίστοιχη ενημέρωση και στήριξη των γονέων.

Πολλά και τεράστια είναι τα οφέλη, που αποκομίζει ένα παιδί, από την ένταξή του σε ένα τέτοιο πρόγραμμα, ανεξάρτητα από το εάν εμφανίζει κάποιο πρόβλημα στο λόγο  ή στη γλωσσική του επικοινωνία. Ο σωστός τρόπος χρήσης της αναπνοής, παραγωγής φωνής και εφαρμογή στην ομιλία είναι η τα θεμέλια της γλωσσικής ανάπτυξης.  Οι αποκλίσεις της ομιλίας των παιδιών εξαλείφονται και βελτιώνεται το επικοινωνιακό επίπεδο όλων των παιδιών.

Η πρώιμη παρέμβαση στην ομάδα βοηθά στον εντοπισμό και την αντιμετώπιση προβλημάτων με τρόπο παιχνιδιάρικο και ανώδυνο για το παιδί, και το προστατεύει από την επίπονη διαδικασία της παρέμβασης όταν είναι ήδη σε σχολική ηλικία και σε θέση να κρίνει τον εαυτό του ως «διαφορετικό», «προβληματικό» ή «κατώτερο» σε σχέση με τα άλλα παιδιά. Δεν στιγματίζει ούτε τραυματίζει το παιδί. Το αποδέχεται και το βοηθά στο πλαίσιο μιας ομάδας όπου όλοι είναι ίσοι και συνεργάζονται.

Η ομαλή ανάπτυξη και η εξέλιξη της γλώσσας και επικοινωνίας είναι η μεγαλύτερη επένδυση που μπορούμε να προσφέρουμε σε ένα παιδί.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ   ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ

Λογοθεραπευτής –Ειδικός Παιδαγωγός

Πτυχιούχος του Κλάδου  «Θεραπευτικής Παιδαγωγικής και Αποκατάστασης» του Πανεπιστημίου  της  Κολωνίας, Γερμανία.

Υπεύθυνος του Kέντρου “ ΛΟΓΟΠΑΙΔΕΙΑ”   από το 1987

Ιακωβίδου 12, 11144 Αθήνα, κιν. 6945 438262 τηλ. 210 21 10 582

www.logopaedia.gr